سخن از آب ، سخن از زندگی است، چونکه آب مایه حیات است.” وجعانا من الماء کل شیء حی”- همه چیزرا از آب زنده گردانیدیم.
پس آب است که زندگانی وزنده بودن از اوست . آب مایه زندگی است . آب در رگ هستی می گذرد، تشنگی را ازبین می برد،وسبزه وطراوت وپاکیزگی می آورد.
آب در گذر تاریخ همیشه وهمه جا یکسان بدست نیامده است و از زمانی که بشر اولیه کاشتن را آموخت ، غارنشینی ، بیابان گردی ومیوه چینی را رها کرد وبه نا چار درجائی بماند و به زمین وابسته گردید . بدین سان کشاورزی جان گرفت ورشد کشت وکارنیز به ظهوروپیشرفت تمدن انجامید .
کشت وکاردر سرزمین پرباران کارسختی نیست ، سختی آنجاست که باران به اندازه و به گاه نیاز نبارد . پس انسان در اندیشه رساندن آب به کشتگاه وگیاه شد و بدین سان هنر انتقال آب پدیدارگردید.
آب در گودال وخط القعر جاریست وکشت وکشتزار بربلندی .
چوآن کرده شد چاره آب ساخت زدریا برآورد وهامون نواخت
به جوی آنگهی آب را، راه کرد به فر کئی رنج کوتاه کرد
موقعیت ایران از نظر مقدار بارش که آن را جزء کشورهای خشک ونیمه خشک جهان قرار داده، موجب گردیده تا مردان این مرزو بوم ، بخصوص ساکنان مناطق مرکزی وجنوبی ایران پرتلاش وسخت کوش بار آیند . ولذا جهدوتلاش وتفکر در به دست آوردن آب، انتقال ومصرف بهینه آن ، موجب پیدائی هنر آبیابی وانتقال در این سرزمین کهن گردیده است . به گواهی آثار به دست آمده ازدل خاک در منطقه شهداد(واقع در کرمان) درحاشیه کویر در حدود پنجهزار سال پیش ، کشت زارها به صورت کرتی آبیاری می شدند .
دشواری تهیه آب وجابجائی آن برای رساندن به کشتزار موجب تلاش وتفکرایرانیان وسرانجام چیرگی آن ها بر مشکلات گردید. که نتیجه آن شکوفائی هنر آبیاری است . چرخ چاه ، دولاب وقنات اولین بار در کشور ایران بکار گرفته شد. وسپس به کشور های همسایه برده شد.
همچنین ایرانیان را نخستین سازندگان سدهای کمانی در جهان می شناسند .(سد یزد خواست .ساخته شده در زمان ساسانیان). ماکسیم سیر باستان شناس فرانسوی سد ایزد خواست را نخستین سد کمانی جهان می شناسد. وآشنائی ایرانیان با کمان وساختمان های کمانی وآگاهی از چگونگی باربری کمان ها را در ساختمان ، پدید آورنده اندیشه سد های کمانی دانسته اند(آب وفن آبیاری درایران ص۲۳۲).
برای سوارکردن آب برزمین های کشاورزی که نسبت به مسیر جریان آب در سطح بلندتری قرار دارند ، ایرانیان مبتکر احداث بند در جلوی آب برای بالا آوردن سطح آب بوده اند.بند امیر نمونه ای از آنهاست که پس از گذشت حدود هزار سال هنوزکارائی دارد.
گاه با زدن بند در جلوی رود به منظور آرام کردن تند آب های بهاره (سیلاب)و فرورفتن آن در زمین وبهره برداری تدریجی از آن در طول سال، هنر مهار سیلاب، ذخیره سازی آب و تغذیه مصنوعی شکوفا گردید. همچنین احداث سدهای زیر زمینی که ایرانیان مبتکر آن بوده ودر مسیر قنات جهت پیشگیری ازتخلیه آب زیر زمینی در فصول غیر زراعی وذخیره آن جهت بهره برداری در فصول زراعی دربیش از هفتصد سال پیش اقدام به احداث آن نموده اند.
بسیاری از محققین واندیشمندان، جایگاه شناسائی نیروهای هیدرومکانیکی آب واستفاده از آن را، درایران می شناسند . نمونه بارز آن استفاده از آسیاب آبی می باشد که محل پیدایش نخستین آسیاب آبی رادر روستاهای ایران تعرفه می کنند . (پروفسور اتوکورز : مناسبات فرهنگی میان پارت وروم).
ایرانیان قدیم برای نگهداری رواناب بارندگی ها به کاشتن درختان انگور و انجیر در دامنه کوه ها مبادرت کرده اند و بدین ترتیب بانی آبخیز داری شده اند . باغ های انجیر دیم دامنه کوه های اطراف استهبان (واقع درشیراز)اززمانی برپا گردیده اند که از آبخیزداری نه در اجرا ونه در کتاب ها خبری نبوده است .
عمل زهکشینیزدرایران قدمتی ازدوران باستان دارد. زردشت اززبان اهورامزدا مردم را به خشک کردن زمین های مردابی سفارش کرده است. (وندیداد، فرگرد۴) .
زمانی که فوایدآبیاری قطره ای برجهانیان پوشیده بود، ایرانیان خلاق ومبتکردر کناره های کویر، جائی که آب اندک وارزش آن بسیار بود، کوزه را در زمین می کاشت ودر درونش آب می ریخت وبدین ترتیب با حفظ رطوبت خاک در حد نیاز گیاه ، بنیان گذار آبیاری قطره ای شد.
تامین آب جهت ساختمان پنج طبقه معبد چغازنبیل درشوش در بیش از سه هزار سال پیش، با انتقال آب از از فاصله ۴۵ کیلومتری با استفاده ازانرژی پتانسیل آب ، تنبوشه(لوله های سفالی کوتاه به طول حدود ۵/۰ متر)وفشارشکن های متعدد ساخته شده با ساروج وقیر، معرف درک ایرانیان از فیزیک، انرژی جنبشی و انرژی پتانسل وقدرت تخریبی آب ومهار آن بوده است .
هنر حفر قنات در حدود سه هزار سال پیش با توجه به مشخصات قنات که سازه ای زیر زمینی ، با شیب یک در هزار وگاه به طول حدود ۷۰ کیلو متر وعمق مادر چاه به عمق حدود ۴۰۰ متر می باشدموید آشنائی مهندسین ایرانی به علم نجوم وفیزیک در آن زمان می باشد .
پس اغراق نیست اگر بگوئیم که در بیشتر زمینه های آبیاری وآبرسانی ایرانیان پیشگام ومبتکربوده اند.
محمد پورهوشیار