این وبسایت جهت انتشار تجارب شخصی محمد پورهوشیار می باشد.
سرگذشت زمین شناسی ایران وزمین شناسی کوه درفک
مطالب زیر جهت اطلاع دوستانی که خواستار کسب اطلاع از سرگذشت زمین شناسی گیلان وپروسه تکوین آن هستند وهمچنین براي آگاهی دوستانی که قله درفک را که به غلط دربرداشت از بعضی از نوشتارهاي زمین شناسی متشکل از سنگ هاي آذرین ودولین هاي موجود در قله درفک را دها نه آتشفشان میدانندجمع آوري وبه شرح زیر خلاصه گردیده است :
یادی ازصعود به قله نفت چاک در معیت همنوردان باشکاه کوهنوردی تیلار در سال۱۳۹۶
قله نفت چاک بلند ترین قله رشته کوه سراش یا رشته کوهی به همین نام است که در منتهی الیه جنوب شرقی گیلان ،درشرق رشته کوه خشچال واقع شده است.این رشته کوه دارای امتداد جنوب شرقی- شمال غربی بوده ،رشته کوه سفید چشمه درغرب آن وکوه های لارک وریش تاش هم در جنوب آن قراردارند.
قله نفت چاک درمختصات ۴۳۹۹۰۶=X و۴۰۵۵۰۹۵=Yدرسیستم UTM قرارداشته،نسبت به سطح دریاهای آزاد۳۰۳۵ مترارتفاع دارد . خط الراس رشته کوه مورد نظر که دارای امتدادجنوب شرقی- شمال غربی است خط تقسیم حوضه آبریز رودخانه های پلرود وشاهرود می باشد.
موقعیت مظهرچشمه : شمال شرق خرشک، همچنین شمال شرق شیرکوه. مظهردارد
مختصات مظهرچشمه در سیستم UTM(374654=X و۴۰۸۵۰۹۹=Y).
نوع چشمه : گسلی و کارستی.
محل ظهور چشمه(مظهرچشمه): کنتاکت سنک آهک وآهک مارنی نازک ومنظم لایه کرتاسه بالائی درغرب گسل با آهک مارنی وآهک ماسه ای نازک ومتوسط لایه کرتاسه بالا کوه لارنه درشرق گسل.
موقعیت گسل: گسل موردنظر(گسل آلوبن-شیرکوه) دارای جهت شمال شرق- جنوب غرب بوده و از آبادی های: آلوبن،کردمیر ، شیرکوه عبورنموده به خرشک. می رسد.
دبی چشمه : متاسفانه با احداث مخزن بتنی سرپوشیده در مظهر چشمه دبی چشمه در شرایط فعلی به طور مستقیم قابل اندازه گیری نمی باشد. در گذشته (قبل از مهار چشمه نیز از دبی چشمه اندازه گیری نشده است. خوشبختانه در سال های اخیر در پائین دست چشمه ایستگاه هیدرومتری نصب گردیده وجریان خروجی چشمه تحت کنترل می باشد ولی از محل ظهورچشمه از مخزن احداثی از طریق چند لوله، مستقیما برداشت آب صورت می گیرد، لذا جهت محاسبه درست دبی چشمه باید در روزهای غیربارانی حجم آب های برداشتی از مخزن از طریق لوله های موجود انتقال آب، با دبی اندازه گیری شده در محل ایستگاه هیدرومتری، دبی چشمه را محاسبه وتعیین نمود.
چکیده زمین شناسی ایران وزمین شناسی کوه درفک
مطالب زیر جهت اطلاع دوستانی که خواستار کسب اطلاع از سرگذشت زمین
شناسی گیلان وپروسه تکوین آن هستند وهمچنین براي آگاهی دوستانی که قله درفک را که به غلط دربرداشت از بعضی از نوشتارهاي زمین شناسی متشکل از سنگ هاي آذرین ودولین هاي موجود در قله درفک را دها نه آتشفشان نامیده اندجمع آوري وبه شرح زیر خلاصه گردیده است :
بنابرعقیده محققین در پرکا مبرین تمام خشکی هاي کنونی جهان درکنار یکدیگر قرار داشتندو خشکی واحدي ( ابرقاره پانگه آ ) را تشکیل می داده اند. در کنار این ابر قاره یک اقیانوس بزرگ هم قرار داشت ) اقیانوس پانتالاسا (. در حدود۷/۱میلیارد سال قبل طی یک حرکت کششی به نام هودسونین Hudsonianابر قاره پانگه آ، به دو قاره(لورازیا ) در شمال و(گندوانا) در جنوب تقسیم می شود. در بین دو قاره مزبورنیز اقیانوسی بنام اقیانوس تتیس قرار داشته است.
با وجود شواهد و دلایل زمین شناسی سنگ هاي قدیمی پی سنگ ایران در آن هنگام، با قسمتی از پاکستان و افغانستان متصل به پی سنگ عربستان بوده و مجموعا” به صورت یک خشکی واحدي در گوشه شمال شرقی گندوانا قرار داشته است .
در طول پرکامبرین، سرزمین ایران حداقل تحت تاثیر دو مرحله کوه زایی قرار گرفته است . یکی به نام پان افریکن (در ۱۵۰۰تا۱۰۰۰ میلیون سال پیش) و دیگري به نام کاتانگایی در پرکامبرین بالایی ( ۶۰۰تا ۵۵۰ میلیون سال پیش) . ماحصل مرحله اول کوهزایی ایران ( پان افریکن ) دگرگون شدن سنگهاي آذرین و رسوب هاي اولیه ایران بوده است. در مرحله حرکات کاتانکایی ایران و تحولات بعد از آن(حرکت کوهزائی مرحله دوم) پی سنگ ایران همراه با عربستان و بخش هایی از پاکستان و افغانستان سخت شده و به صورت یک قاره
پایدار به نام پلاتفرم در می آید. این حالت در تمام طول پالئوزوئیک تاتریاس و بعضا ژوراسیک ادامه داشته است. و روي آن را به تناوب دریاهاي کم عمق می پوشانده است. از این رو تمام رسوب های ایران از اینفراکامبرین تا مزوزوئیک را رسوبات خشکی و دریایی کم عمق تشکیل می دهد.
در اواخر پرکامبرین و متعاقب شکل گیري پلاتفرم ایران ، پوسته قاره اي ایران و حتی کشورهاي همجوارتحت تاثیر نیروهاي کششی مهم قرار می گیرند . با این حرکت پوسته ایران قطعه قطعه می شود و در نتیجه از یکطرف گسل ها و ریفت هاي مهم قاره اي در پوسته ایران پدید آمده و از طرفی گسل هاي قدیمی تر مجددا فعال میشوند . به علاوه فعالیت هاي ماگمایی نیز رونق خاص می یابد.
قطعه قطعه شدن پوسته ایران و در نتیجه جابجایی قطعات شکسته در امتداد گسل ها موجب می شود تا سرزمین ایران به صورت قطعات بالاآمده ( هورست ) و فروافتاده ( گرابن ) درآید. از بالاو پائین رفتن مکرر این قطعات حوضه هاي رسوبی مجزا و مستقلی پدید می آیند . تحول و تکامل ساختمانی همین حوضه ها را می توان به نوعی پایه هاي اولیه واحدهاي ساختمانی و پیکرزمین ساختی کنونی ایران به حساب آورد .
. در اردوسین و سیلورین(اوایل دوران اول زمین شناسی) اکثر مناطق ایران خارج از آب بوده اند. درپرمین مجددا دریا سرزمین ایران را فرا می گیرد . و حوضه رسوبی کپه داغ و زاگرس به وجود می آیند.
دوران مزوزوئیک را باید دوران مهمترین تحولات زمین ساختی ایران به شمار آورد زیرا علاوه بر شروع دوره زمین ساختی آلپی در این دوران ، شکستگی هاي عمیقی (ریفتهاي قاره اي ) در پوسته ایران پدید آمدند که توسعه بعدي آنها منجربه تشکیل اقیانوس هاي باریک و طویلی در محل این شکستگی ها گردید .
در اواخر پالئوزوئیک بر اثر تاثیر نیروهاي کششی مهم، زمینه جدایی پوسته ایران از گندوانا فراهم گردید تحت تاثیر نیروي کششی مورد نظر شکستگی هاي عمیقی در پوسته ایران پدید آمد ند . یکی از این شکستگی ها،ریفت عمیقی بود که در محل گسل قدیمی زاگرس ایجاد شده بود. مهمترین این شکستگی ها،ریفت عمیقی بود که در محل گسل قدیمی زاگرس ایجاد شده بود. که سرانجام منجر به تشکیل اقیانوس جدید ( در زمان پرمین) در همین محل گردید. ( اقیانوس تتیس جدید یا اقیانوس زاکروس) .
کل اراضی زیرکشت شالی درسطح استان ۲۳۸هزار هکتار(اراضی زیر پوشش شبکه آبیاری سفیدرود۱۷۱هزار هکتار، اراضی خارج از پوشش شبکه ۶۷۰۰۰ هکتار)
کل اراضی زیر کشت شالی دراستان گیلان بعد از احداث سد سفیدرود (اراضی داخل شبکه وخارج شبکه) ۲۳۸ هزار هکتار(۱۷۱هزار هکتار داخل شبکه و۶۷هزار هکتار خارج شبکه) اراضی زیرکشت شالی در گستره زیر شبکه سفیدرود قبل از احداث سد ۱۰۴هزارهکتار
۱- وجود بیش از ۶۰۰٫۰۰۰ حلقه چاه جهت بهره برداری ازذخایر آب زیرزمینی حاکی از اهمیت منابع آب زیرزمینی ونقش انکارناپذیرآن در توسعه زیرساخت های کشور می باشد(نشریه ۵۷۷سازمان برنامه وبودجه) .با توجه به این که چاه یک سازه هیدرولیکی مدفون است و بعد از اتمام عملیات حفاری چاه ، به جز حدود ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر از لوله جدار چیز دیگری از آن قابل رویت نمی باشد، طراحی یک چاه ونظارت فنی درست برعملیات اجرائی حفاری وبرنامه تکمیلی آن(شستشو، گراول ریزی ،توسعه وپمپاژ) از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.
حفر چاه با وسایل ابتدائی وساده در سیستم احداث قنات در کشور ما سابقه ای طولانی داشته ودر نوع خود با توجه به شرایط، کم نظیر ، واز موقعیت والائی بر خوردار بوده است .لیکن حفر چاه های آب با استفاده از فن آوری جدید در کشور ما از حدود نیم قرن پیش شروع گردیده است.
تعدادچاه های حفاری شده در طول نیم قرن بیانگر هزینه هنکفت حفاری چاه ها ی آب است که بردوش دولت وبخش خصوصی به ویژه کشاورزان سنگینی می کند. بنا براین دقت در تعین محل حفر چاه ونظارت بر اجرای درست عملیات حفاری، تکمیل وتجهیزچاه وکیفیت بهره برداری ازآن ها ، نقش تعین کننده در بهره برداری بهینه از این سرمایه گذاری دارد.
تعین محل حفر چاه طبق ماده ۸ قانون توزیع عادلانه آب وماده ۱۷ آئین نامه اجرائی قانون مذکور برعهده دولت (کارشناسان وزارت نیرو) می باشد .لیکن نظارت برحفر چاه های آب درراستای اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی به بخش خصوصی واگذار گردیده است . مع الوصف شواهد زیادی مبنی بر عدم دقت لازم در انتخاب محل حفرچاه وطراحی آن بخصوص بی توجهی ، سهل انگاری وبی دقتی در نظارت برعملیات حفر وتکمیل وتجهیز چاه هاموجب شده تا بسیاری ازچاه های حفاری شده بازدهی لازم را نداشته و با رسنگینی احداث چاه بردوش دولت وبخش خصوصی رابیش از حد انتظار افزایش داده است . با توجه به اینکه درشرایط فعلی اطلاعات کافی ازنتایج مطالعات شناسائی ونیمه تفصیلی ،ژئوفیزیک و مقاطع زمین شناسی وگزارش فنی چاه ها به تعداد کافی در اغلب دشت های کشورخصوصا درگیلان موجود بوده وامکانات دیگری از قبیل کاراتاژ ،گزارشات اطلس منابع آب ، بیلان آبهای زیر زمینی گاهابرای اغلب دشت ها در چند مقطع زمانی و … همچنین دستورالعمل هاونشریات متعدد مرتبط با موضوع که توسط واحد آب وزارت نیرو وسازمان برنامه وبودجه تهیه شده ودر اختیار می باشند. در چنین شرایطی قابل پذیرش نیست که در مرحله پمپاژ چاه متوجه شوربودن آب چاه بشویم. وبدترازآن بعداز تکمیل عملیات حفرچاه اقدام به احداث تصفیه خانه آب شیرین کن گردد .در چنین شرایطی کارشناس تعین کننده محل ومشخصات چاه، پیمانکار وکارشناس ناظر ومفسر کاراتاژ، مقصر ونسبت به وظایف خود بی توجه بوده اند .وپیشنهاد واجرای تصفیه خانه آب شیرین کن نیزاشتباهی بالاتراز اشتباه مقصرین فوق الذکرمی باشد.
ادامه خواندن “سهم آب زیر زمینی برای کشت شالی در گیلان”
چرخه هیدرلوژی
|
نصب لوله هادی در چاه های عمیق برای تامین چند هدف صورت می گیرد: از جمله :
– مهار لوله جدار ،تامین شرایط لازم جهت حفاری قائم چاه ، جلوگیری ازورود آب های سطحی آلوده به داخل چاه و…..
-معمولادرمناطقی از جمله ا ستان گیلان که سطح آب زیر زمینی بالا می باشد به دلایلی از جمله: وضعیت بافت مسکونی (شهری وروستائی)، نحوه جمع آوری ودفع فاضلاب (شهری، روستائی وصنعتی)، نوع کشت غالب(شالیکاری) وسیستم آبیاری(غرقابی)، نحوه استفاده از کود(شیمیائی) وسموم دفع آفات ، بارندگی زیاد که موجب جابه جا شدن آلودگی های سطحی ونفوذ آن به زمین والحاق آن به آبخوان سطحی به دلیل ضخامت ناچیز قسمت تهویه زمین ودر نتیجه فراهم بودن شرایط ارتباط هوا با آب در آبخوان سطحی وفراهم شدن امکان نفوذ پاره ای عوامل آلوده کننده درآب از جمله باکتری ها و …… آبخوان سطحی همواره در معرض آلودگی قراردارد .
– شرایط فوق الاشاره تقریبا در تمام گستره دشت گیلان به نسبت های متفاوت وجود دارد .
– پروسه تکوین جلگه آبرفتی گیلان ولایه های زمین شناسی آن از جمله لایه های رسی ولایه لسی که تقریبا در سراسر سطح جلگه از دامنه تپه ماهور های پای کوه تا نزدیک خط ساحلی وجود دارند، شرایطی بسیار مناسب جهت مصون ماندن سفره های زیرین از نفوذ انواع آلودگی های سطحی به آبخوان های زیرین وآلوده شدن ذخایر آب موجود در آن ها می باشد .(گسترش لایه لسی از دامنه گوه تا رقوم حدودصفر مبیاشد)
– در اجرای عملیات حفاری جهت استحصال آب از آبخوان ها، با سوراخ نمودن زمین تا عمق مورد نظر والزام نصب لوله جدار، به دلیل ریزشی بودن بعضی از لایه ها در عمق حفاری شده وگراول ریزی پشت لوله جدار، ارتباط لایه های زمین از سطح تا عمق حفاری ومرتبط شدن سفره های آب زیر زمینی ، به دلیل عدم تفکیک لایه های زمین ( آبخوان ها) امکان نفوذ آلودگی های سطحی از سطح به عمق فراهم می گردد .
یکی از نقش های لوله هادی در صورت اجرای صحیح عملیات نصب آن، تفکیک وجدا سازی لایه سطحی (آبخوان سطحی) که در معرض خطر انواع آلودگی ها قرار دارند با لایه ها و آبخوان های زیرین وعمیق می باشد . در مناطقی که در پیرامون محل حفر چاه وجود منبع آلاینده محرز و نفوذ آلودگی به آبخوان محتمل باشد .(خصوصا در برداشت نسبتا زیاد ومستمر وطولانی ازچاه) در نصب لوله هادی باید دقت لازم مبذول ونکات زیر مورد توجه قرار گیرد.
*-لذا لوله هادی بایدتا لایه نفوذ ناپذیر (لایه رسی)که معمولا تا عمق حداکثر ۲۰ متری وجود دارد نصب گردد وچند سانتیمتر هم (۲۰تا۵۰ ) هم در لایه رسی نفوذ نماید.
*- حد فاصل بین لوله هادی ودیواره چاه به ضخامت حدود ۲۰ سانتیمتر با تزریق سیمان پرگردد.
. همان طورکه درشکل شماره یک ملاحظه می گردد ، پس ازخاتمه حفاری قبل ازمهار چاه، با احداث بلوک سیمانی پیرامون لوله هادی ، لوله هادی را به صورتی که درشکل شماره یک ملاحظه می شود برش داده وقطعات برش خورده را خم نموده روی بلوک سیمانی احداث شده خوابا نده می شوند.
پس از اتمام حفاری ونصب لوله جدار ،با دو قطعه تیرآهن موازی مماس برلوله جدار (معمولا نمره ۱۴ وهریک به طول حداقل۱۲۰ سانتیمتر) لوله جدارچاه ولوله هادی بهم جوش داده شده ویکپارچه می گردند. دوقطعه تیرآهن موردنظر هم با دوقطعه نبشی نمره۷ یا۸ به هم و لوله جدارجوش داده می شوند. مرحله نهائی عملیات مهار چاه پس از اجرای عملیات تکمیلی چاه(عملیات شستشو،توسعه وپمپاژ )اجرا می گردد.(شکل شماره ۲) بدین صورت ضمن مهار چاه وحفظ آن ازورود آب های سطحی آلوده به داخل چاه گراول پشت لوله جدار هم در معرض دید بوده ، تغیرات ونشست احتمالی آن قا بل رویت وجایگزین نمودنش مقدور می باشد.
محمد پورهوشیار
۱۳۹۹/۰۵/۳۰
از شرایط لازم برای محل حفرچاه مخزنی کوره دار(فلمن)وجود لایه آبدار کاملا اشباع با دانه بندی خوب وضریب آبگذری بالا درعمق کم می باشد که دارای ارتباط هیدرولیکی با یک منبع آب سطحی دائمی مثل رودخانه، نهر بزرگ ، دریاچه آب شیرین و…. باشد. مشخصات اشاره شده معمولا” دررسوبات مخروط افکنه ای ،رسوبات آبرفتی دانه درشت، بسترطغیانی وسیلابدشتی رودخانه هاوبستر قدیمی رودخانه ها موجود می باشد.
علیرغم اینکه مناطق یاد شده از محل های مناسب برای حفر این نوع چاه می باشند، مع الوصف باتوجه به هزینه بالای احداث یک حلقه چاه فلمن، انجام مطالعات مقدماتی برای انتخاب درست محل حفر چاه ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
چاه سازه ای است مدفون ، پس از اتمام عملیات حفاری چاه کلیه عملیات اجرا شده درآن غیرقابل رویت بوده وبررسی چگونگی عملیات اجرا شده درچاه برای اشخاص غیرمتخصص مشکل وحتی غیرممکن می باشد. با توجه به شرایط فعلی پیشرفت تکنولوژی بعضی از قسمت های اجرا شده از جمله موقعیت وکیفیت محل اتصال لوله های جدار چاه ، موقعیت ، نوع وکیفیت لوله های مشبک، انتخاب درست محل نصب لوله های مشبک باتوجه به نمودارهای کاراتاژ الکتریکی به عمل آمده از چاه قابل کنترل می باشد. سایر مسایل مربوط به عملیات حفاری ازجمله : نحوه شستشوی چاه با پمپ دستگاه حفاری وگراول ریزی و اجرای به موقع آن ها و عملیات تکمیل حفاری (توسعه چاه بااستفاده از موتورپمپ آزمایشی وپمپاژ چاه جهت محاسبه ضرایب چاه وآبخوان) .غیرقابل کنترل می باشد. با توجه به مقدمه اشاره شده، گزارش زیر، به منظور معطوف داشتن ذهن مالکین وبهره برداران آب زیرزمینی از طریق حفرچاه،( که به لحاظ عدم شناخت فنی ازچاه و عملیات حفاری ،صرفا با اتکا به داشتن ناظرحفاری که ازطریق آب منطقه ای معرفی می گردد متحمل هزینه سنگین احداث چاه می شوند وهمچنین جهت جلب توجه کارشنا سان جوان ذیربط، با روش های ساده ای که درزیر ارائه می گردد می توان کیفیت حفاری وعملیات تکمیلی آن(شستشو، توسعه وپمپاژ چاه) را مشخص نمود..
، چاه مورد نظر به عمق ۴۰ متردر رسوبات سیلابدشتی با با فت نسبتادانه درشت، رودخانه ای نسبتا پرآب ودائمی حفر گردیده است.
جهت ملحوظ داشتن پاره ای از مسائل، از ذکر مواردی ازجمله محل ومختصات چاه، که موجب تعرفه چاه و ناظرخواهد شد وهمچنین ارائه گزارش کامل چاه خودداری شده است ، فقط به نکاتی که موجب کاهش آبدهی وطول عمر بهره برداری اقتصادی از چاه خواهد شد اشاره می شود.
چاه مورد نظر به عمق ۴۰ مترو به قطر ۲۰ اینچ، به روش دورانی در رسوبات آبرفتی وسیلابدشتی نسبتا دانه درشت رودخانه حفر شده(براساس نمونه خاک های برداشت شده از مصالح حفاری شده ونتایج کاراتاژ الکتریکی) و تا عمق ۳۷ متر لوله فولادی به قطر ۱۲ اینچ ،که ۱۵ متر آن مشبک بوده ، در چاه نصب گردیده است .
بررسی علت بالابودن تلفات چاه
با توجه به موقعیت مکانی محل حفرچاه وبافت خاک در محل مورد نظر، ملاحظه میگردد که : درتحلیل داده های آزمایش پمپاژ چاه مورد نظر(جدول شماره ۱)، درصد تلفات چاه نسبتا بالا می باشد. درمندرجات جدول (جدول شماره۱)، مقدار افت در شبکه جدار چاه(تلفات چاه) نسبت به افت در آبخوان خیلی زیاداست.
با مراجعه به جدول خلاصه نتایج تحلیل داده های پمپاژ(جدول شماره ۱) و نمودار افت های چاه(نمودار شماره ۱) ملاحظه می گردد که چاه موردنظرازشرایط مطلوبی از لحاظ لوله گذاری وتوسعه یافتگی برخوردار نبوده است. به طوری که ضریب عامل توسعه چاه ۴۶/۴% محاسبه گردیده که خیلی بیشتر از حد متعارف می باشد ودر دور نهائی آزمایش پمپاژ(دور ۱۰۰۰ در دقیقه پمپ) افت در شبکه جدار(تلفات چاه) بیش از ۶ برابرافت در آبخوان است .(جدول شماره۱ ستون شماره۸) . ونمودارهای افت های مختلف درچاه(افت درآبخوان،افت درشبکه جداروافت درچاه نمودار شماره ۱)نیز نشان می دهد که افت در آبخوان نسبت به ا فت در شبکه جدارچاه، خیلی کمتربوده ودارای اختلاف معنی دارمی باشد(نمودار شماره ۱) . این موضوع دروهله نخست ذهن را متوجه ناکافی بودن عملیات تکمیلی چاه ( عملیات شستشو وتوسعه چاه) می نماید . با مراجعه به گزارشات کامل چاه و بررسی لوگ زمین شناسی ومدت زمان توسعه چاه ،ملاحظه میگردد که : در عمق نسبتا کم چاه(۳۷متر)ضمن آن که با فت خاک نسبتا خوب ودانه درشت بوده وفاقد لایه های ریزدانه سیلتی و ماسه ای یارسی خالص بوده است، مع الوصف علاوه بر مدت زمان شستشوی چاه با پمپ دستگاه وپیستون زنی، مدت ۳۷۸ ساعت، با پمپ آزمایشی هم، چاه توسعه داده شده است . این زمان برای چاهی باعمق ۳۷ متر وبافت خاک اعلام شده درگزارش نه تنها زمانی کافی، بلکه خیلی زیادتراز حد معمول ومتعارف می باشد . لذا جهت روشن نمودن علت بالابودن ضریب عامل توسعه، پارامترهای دیگرازجمله انتخاب محل نصب لوله های مشبک و هماهنگی درصد بازشیارهای شبکه جدارچاه با درصد خلل وفرج با فت خاک و کیفیت اجرای آزمایش پمپاژ نیز، موردبررسی قرارگرفته اند.
دربررسی لوگ زمین شناسی ومقطع لوله گذاری چاه ونمودارهای کاراتاژ الکتریکی به عمل آمده از چاه، ملاحظه می شودکه :
– درانتخاب محل نصب لوله های مشبک در عمق حفاری شده دقت لازم صورت نگرفته ودر طول بیش از ۱۰ متر ازلایه آبده چاه، لوله غیر مشبک نصب گردیده است .
دانلود کامل مقاله از لینک زیر :
چنانچه BQکمتراز صفر (منفی) باشد . چون چاه در حال پمپاژ بوده واز چاه آب برداشت می گردد . به عبارتی دبی چاه مثبت است پس مقدار B منفی بوده که حاصل ضربB درQ منفی شده است . از طرفی مقدارافت در آبخوان برابرست با BQ = S چون چاه در حال پمپاژ بوده واز آبخوان آب استحصال میگرددQ نمی تواند صفر یا کمتراز صفر باشد. مع الوصف BQ منفی می باشد به عبارتی ظاهراسفره فاقد افت است . در چنین حالتی اصطلاحابه چنین چاهی ، چاه دارای افت تاخیری اطلاق میگردد .
تغیر مسیرماسوله رودخان
آن جا که علم به لحاظ جهل عمومی در پا سخ به مسائل علمی حتی پدیده های طبیعی عاجز باشد خرافات درآرام نمودن افکار پریشان جامعه با توجه به نوع پدیده و سطح خرافه پرستی جامعه مربوطه، قدعلم نموده و بهره برداران خرافی با توجه به اهداف ومنافع خاص خود، قبای متناسب با موضوع دوخته وتن وبدن پدیده مورد نظر را متناسب با اهداف خود وبا رنگ وبوی افکار واعتقادات عمومی ملبس نموده وهر صدای مخالفی راهم با همان اعتقادوافکارعمومی درنطفه خفه ونابودمی نمایند. موضوعی که ذیلا بیان می گردد شرح مختصری ازاین نوع پدیده ها بوده که در زمان وقوع آن به لحاظ فقر فرهنگی یا سکوت عالمان دربیان علمی وقوع آن ویا توفق قدرت جهل وجاهلین در بهره گیری ازخرافه، درراستای رسیدن به اهداف خاص رخ داده وامروزه نیز همچنان عده ای را بدان باوراست .
نام کسما ورودخانه ماسوله رودخان برای هیچ گیلانی وخیلی از غیر گیلانی ها پوشیده نیست . ماسوله به عنوان شهرکی با سبک معماری خاص که ثبت میراث فرهنگی شده(طی شماره ۱۰۹۰ درسال ۱۳۵۴در فهرست آثار ملی به عنوان میراث فرهنگی وطبیعی به ثبت رسیده است) ودرانتظار ثبت میراث جهانی هم می باشد.
وکسما هم روستائی با قدمت چندین ساله بوده ودر نبرد میزاکوچک خان جزء ستاد جنگ جنگلی ها بوده است .
رودخانه ماسوله رودخان که ازارتفاعات ماسوله سرچشمه می گیرد پس از عبوراز ماسوله باجهت جریان از جنوب به شمال مسیری کوهستانی را درعبور ازقراء : چپول، کمادول، ماکلوان طی نموده درماکلوان با پشت سرنهادن مسیر کوهستانی، درجلگه نیز ازآبادی های : باغبانان، خلیل سرا، شیرزیل، شیرتر تا لولمان(شنبه بازار) به مسیر خودادامه می دهد . مسیر رودخانه تا لولمان در گذشته وحال به دلیل شرایط مورفولوژیکی(توپوگرافی) بلاتغییر وثابت بوده است واز لولمان تا تالاب سیاه کشیم (بخش غربی تالاب انزلی) ماسوله رودخان در مسیر فعلی خود پس از عبور از روستاهای :سیاه اسطلخ، کما، بلگور، لادمخ، کسما ،چمثقال به مرداب انزلی(بخش سیاه کشیم) می پیوندد.
درگذشته که زمان آن برای اینجانب نامشخص می باشدودر بررسی های میدانی وکتابخانه ای هم موفق به پیداکردن آن نشد ه ام مسیر رودخانه مورد نظر بعداز لولمان عبارت بود از : نفوت، واقعه دشت، خاکیان ، صومعه سرا، عربان، صیقلان، پیشخان، سنگجوب، نرگستان . بعداز نرگستان به بخش سیاه کشیم تالاب انزلی ملحق می گردید.
علت تغییر مسیر رودخانه ها هم، پدیده ای طبیعی، معمول ومتداول بوده ودرروخانه های دارای حوضه آبریز جنگلی عادی می باشد. بدین نحو که سیلاب های تند وشدید گاها با ریشه کن نمودن درختان وحمل آن ها تا یک مسیری که شدت جریان توانائی حمل آن را داشته است وبجا گذاشتن درخت حمل شده وتجمع محمولات دیگررودخانه از قبیل شاخ وبرگ وقطعه سنگ وشن وماسه درپشت درخت ودرنتیجه ایجاد یک بند طبیعی که مانع عبور جریان غیرسیلابی ازآن می باشد. پس از فروکش نمودن سیلاب چون جریان عادی رودخانه توان عبور از بند ایجاد شده را ندارد بالاجبار راهی جدید جهت ادامه مسیر باز می نماید.(به مصداق شعر معروف ملک الشعرای بهار :
جدا شد یکی چشمه ازکوهسار به ره گشت ناگه به سنگی دچار
به نرمی چنین گفت با سنگ سخت کرم کرده راهی ده ای نیک بخت
…………..
بسی کندوکاویدوکوشش نمود کزآن سنگ خارا رهی بر گشود .)
(درزمان های دور به دلیل کمبود جمعیت، عدم گستردگی وپراکنش روستا ها وبخصوص عدم وجود ماشین آلات سنگین(بیل مکانیکی، لودر ، بولدزر و….. ،) تغییر مسیر رودخانه ها، بخصوص رودخانه های دارای حوضه آبریز جنگلی دوراز انتظار نبوده است. علت تغییر مسر جریا ن رودخانه ماسوله رودخان نیز یقینا چیزی جز این نبوده است. مسیر قدیم ماسوله رودخان در گذشته نه خیلی دور موجود بوده ودر طول مسیر چیزی که اینجانب خود به چشم دیده وعکس برداری هم نموده ام، شرایط ومشخصات یک مسیرمتروکه جریان به عرض تا حدود ۳۰ متروعمق حدود یک متر وگاها بیشتر به وضوح از واقعه دشت تا نرگستان موجود بوده ودر نرگستان تا مرداب مسیر جریان قدیم به نام نرگستان چکه وجودداشته که به صورت زهکش عمل می نموده است .(هم اکنون هم موجود می باشد)
مسیر مورد اشاره در مقاطعی از جمله واقعه دشت وخاکیان ودرمحدوده شهر صومعه سرا در محل خیابان فعلی شهرام طلوعی ودر جلوی مسجد عربان به صورت نیمه باتلاقی، و” لی” زار بوده است .(لی یا لوئی گیاهی است مردابی وآب دوست به ارتفاع حدود یک متر که در گذشت جهت بافت حصیر وزنبیل و… مورد استفاده قرار میگرفته است). در بخش هائی هم ازجمله جائی که خود به چشم دیده ام به صورت نهری دارای آب روشن وزلال بوده (در محل به چنین نهری دغن گفته می شدوجهت شستن لباس ، فرش،گلیم وحصیر حتی ظرف وظروف مورد استفاده قرار می گرفت.از جمله نهر جلوی بقعه آسید جعفرآقا واقع در خیابان جعفری صومعه سرا . بخشی از مسیل متروکه مورد نظربه دلیل اینکه نسبت به اراضی پیرامون خود گود بوده وآبرسانی وآبیاری آن به راحتی میسر بود وبه صورت شالیکاری مورد بهره برداری قرار میگرفت . در حالیکه اراضی طرفین آن که درواقع دیواره های طرفین رودخانه بوده ونسبت به زمین های مجاور بلندتر بوده است قبل از بهره برداری از شبکه آبیاری سفیدرودوفراهم نبودن شرایط بهره برداری از موتور پمپ به صورت باغ مورداستفاده قرار می گرفت وزیر کشت توتون وصیفی کاری بوده است . در بخشی هم دومنظوره بهره برداری میگردید (در فصل زراعی زیر کشت شالی بوده ودر فصول غیرکشت بابرداشت خاک زراعی سطحی به عنوان معدن شن وماسه ،جهت کارهای بنائی و ساخت سنگ بلوک بهره برداری میگردید(یکی ازاین بهره برداران شخصی به نام ملامقصود بوده که بعداز مسجد عربان در شش ماه اول سال از مسیر تحت تصرف خود شالیکاری مینموده ودر شش ماه دوم سال از همانجا بابرداشت شن وماسه سنگ بلوک تولید می کرد ) .
باتوجه به موارد اشاره شده تردیدی درتغیر مسیر جریان ماسوله رودخان بعد از لولمان وجودندارد. مع الوصف تصمیم براین شد تا علت وزمان تغیر مسیر رودخانه ازطریق مطالعه میدانی وپرس وجواز مردم مورد بررسی قرار گیرد . ضمن بررسی وبازدید از مسیر متروکه رودخانه، دراین رابطه با معمرین نیز مذاکره وگفتگو داشتم . اغلب اظهار بی اطلاعی نموده، بعضا نیز نظراتی ابراز می کردند که صرفا یک نوع اظهار فضل بوده وفاقد هرگونه ریشه علمی وواقعی وحتی خرافی بوده است . جهت کوتاه نمودن مطلب، نظری که غالب بوده وباورانه گفته می شد عبارت ازاین بود که : کشاورزی در کسما (کسما با کسره “ک” دارای ریشه ترکی می باشد به معنی نکن ، انجام نده)در حال دروی برنج بوده که دوکودک درحال فرارکه شدیدا گشنه وتشنه بودند به او پناه آورده تقاضای آب وغذا می کنند . کشاورز مورد نظر به دلیل اینکه خانه اش دوراست وهواهم مساعد نیست واحتمال بارندگی دارد، امتناع می نماید. اصرار دوکودک موجب به رحم آمدن کشاورز شده جهت آوردن آب وغذا راهی منزل می شود. دوکودک(راوی ازآن ها به عنوان کودکان مسلم نام می برد)جهت جبران محبت کشاورز، درغیابش شروع به دروی شالی می کنند . چون از تبار نبی بوده وتوانمندی فراتر از انسان های معمولی داشتند تا برگشت کشاورز کل شالی های آن را به دلیل ناآگاهی ، تروخشک می برند. کشاورز مربوطه با دیدن اوضاع عصبانی شده اقدام به بریدن سر آن ها می کند. دراین هنگام مردی آذری زبان که ازآن جا می گذشت فریاد می زند کسما، کسما(یعنی نبر، نبر)با وقوع چنین اتفاقی خداوند جهت گرفتن انتقام مسیر رودخانه را تغیر داده ورود خانه در مسیر جدیدخود از کسماگذشته کل محصول کشاورز مورد نظر رانابود نموده به مرداب ونهایتا به دریا حمل وتخلیه می نماید. تصاویرزیر مسیر متروکه ماسوله رودخان را نشان می دهد .
محمد پورهوشیار
۱۳۷۲
مقدمه : بخش جلگه ای استان گیلان که درجنوب غربی دریای خزر بین مدارات (۴۹ درجه و۱۰ دقیقه) تا(۵۰ درجه و۱۵ دقیقه) طول شرقی واقع گردیده است خصوصاسطح جغرافیائی شهرستان های فومن-صومعه سرا- شفت – انزلی- رشت – استانه – لاهیجان ولنگرود که درگستره مخروط افکنه رودخانه سفیدرود ورودخانه های حوضه تالاب انزلی قراردارند،دارای استخرهای (آببندان)متعدد بزرگ وکوچک، درابعاد مختلف می باشند .تعداد وگسترش آببندن ها به قدری است که : منطقه را به سرزمین آببندان ها ،مبدل کرده است .(جدول شماره یک)آببندان های مورد نظر که غالبا به طور طبیعی بوجودآمده اند درگذشته هم ازلحاظ تعدادوهم ازنظر مساحت خیلی بیشتراز تعدادفعلی، وبا سطح وعمق بیشتراز زمان حال درسطح استان پراکنده بوده اند. باگذشت زمان براثر فرسایش ارتفاعات حوضه آبریز آببندان ها وحمل مقداری ازمواد فرسایش یافته به داخل آببندانها وازطرفی وجودشرایط مساعد برای رشد گیاه درداخل آببندانها، به طور طبیعی بتدریج ازسطح وعمق آببندان های مزبور کاسته شده است . درنیم قرن اخیر نیزبادخالت بشرازجمله: اجرای پروژه های عمرانی ، احداث جاده وتاسیسات ، اجرای شبکه آبیاری وزهکشی، افزایش جمعیت ولزوم توسعه سطوح زیرکشت برنجو….. منجر به تغیر کاربری تعدادی ازآببندان ها، تجاوز به حریم آببندان ها و…..درکاهش وسعت وتعدادشانتسریع شده است .( اشکال ۱الی۷خشک شدن وتغیرکاربری بعضی ازاینگونه آببندان ها را نشان می دهند ). بعضی ها تصور شان این است که باتوجه به اینکه، این استان قطب کشاورزی بوده وکشت غالب آن نیز برنج است که نیاز مند آب نسبا زیادمیباشد،درگذشته (قبل ازاجرای شبکه آبیاری وزهکشی) که آب بهنگام رودخانه ها کفاف آب موردنیاز رانمیکرده وبعضی ازرودخانه ها خصوصا درمواقع خشکسالی،باکاهش شدید آبدهی مواجه شده وگاه خشک می شدند،لذا آببندان های مزبور برای ذخیره سازی آب، احداث شده اند تا درمواقع کم آبی ازذخایرآب آن ها برای پیشگیری ازسوخت مزارع استفاده گردد.لیکن تعداد کثیرآببندان ها ومساحت وعمق وحجم زیاد غالب آنها، وموقعیت بعضی که علیرغم وسعت بالا، فاقد اراضی قابل ملاحظه در رقوم تحت آبخور خود می باشند.ساخت آن ها را با دست بشر آنهم درآنهنگام که اثری ازماشین آلات مکانیکی نبوده است را زیرسئوال می برد. پس اینهمه آببندان بااین گستردگی ، وسعت وحجم چگونه بوجودآمده اند؟(جدول شماره۲ وسعت فعلی آب بندان هارا دراستان به تفکیک هرشهرستان نشان می دهد.) . نگاهی به موقعیت آببندان ها ومورفولوژی دشت ومطالعه مصب رودخانه ها ومورفولوژی کف دریا درگستره نزدیک به ساحلوپیشروی وپسروی دریادرادوارمختلف روشنگر این ابهامات وپاسخ سئوال مطرح شده می باشد . به طور خلاصه باید اذعان کرد که آببندان های بااین تعداد ووسعت عمدتا ماحصل عملکرد دریا وبعضا عملکرد توام دریا ورودخانه می باشند.
سخن از آب ، سخن از زندگی است، چونکه آب مایه حیات است.” وجعانا من الماء کل شیء حی”- همه چیزرا از آب زنده گردانیدیم.
پس آب است که زندگانی وزنده بودن از اوست . آب مایه زندگی است . آب در رگ هستی می گذرد، تشنگی را ازبین می برد،وسبزه وطراوت وپاکیزگی می آورد.
آب در گذر تاریخ همیشه وهمه جا یکسان بدست نیامده است و از زمانی که بشر اولیه کاشتن را آموخت ، غارنشینی ، بیابان گردی ومیوه چینی را رها کرد وبه نا چار درجائی بماند و به زمین وابسته گردید . بدین سان کشاورزی جان گرفت ورشد کشت وکارنیز به ظهوروپیشرفت تمدن انجامید .
کشت وکاردر سرزمین پرباران کارسختی نیست ، سختی آنجاست که باران به اندازه و به گاه نیاز نبارد . پس انسان در اندیشه رساندن آب به کشتگاه وگیاه شد و بدین سان هنر انتقال آب پدیدارگردید.
آب در گودال وخط القعر جاریست وکشت وکشتزار بربلندی .
چوآن کرده شد چاره آب ساخت زدریا برآورد وهامون نواخت
به جوی آنگهی آب را، راه کرد به فر کئی رنج کوتاه کرد
موقعیت ایران از نظر مقدار بارش که آن را جزء کشورهای خشک ونیمه خشک جهان قرار داده، موجب گردیده تا مردان این مرزو بوم ، بخصوص ساکنان مناطق مرکزی وجنوبی ایران پرتلاش وسخت کوش بار آیند . ولذا جهدوتلاش وتفکر در به دست آوردن آب، انتقال ومصرف بهینه آن ، موجب پیدائی هنر آبیابی وانتقال در این سرزمین کهن گردیده است . به گواهی آثار به دست آمده ازدل خاک در منطقه شهداد(واقع در کرمان) درحاشیه کویر در حدود پنجهزار سال پیش ، کشت زارها به صورت کرتی آبیاری می شدند .
دشواری تهیه آب وجابجائی آن برای رساندن به کشتزار موجب تلاش وتفکرایرانیان وسرانجام چیرگی آن ها بر مشکلات گردید. که نتیجه آن شکوفائی هنر آبیاری است . چرخ چاه ، دولاب وقنات اولین بار در کشور ایران بکار گرفته شد. وسپس به کشور های همسایه برده شد.
همچنین ایرانیان را نخستین سازندگان سدهای کمانی در جهان می شناسند .(سد یزد خواست .ساخته شده در زمان ساسانیان). ماکسیم سیر باستان شناس فرانسوی سد ایزد خواست را نخستین سد کمانی جهان می شناسد. وآشنائی ایرانیان با کمان وساختمان های کمانی وآگاهی از چگونگی باربری کمان ها را در ساختمان ، پدید آورنده اندیشه سد های کمانی دانسته اند(آب وفن آبیاری درایران ص۲۳۲).
برای سوارکردن آب برزمین های کشاورزی که نسبت به مسیر جریان آب در سطح بلندتری قرار دارند ، ایرانیان مبتکر احداث بند در جلوی آب برای بالا آوردن سطح آب بوده اند.بند امیر نمونه ای از آنهاست که پس از گذشت حدود هزار سال هنوزکارائی دارد.
گاه با زدن بند در جلوی رود به منظور آرام کردن تند آب های بهاره (سیلاب)و فرورفتن آن در زمین وبهره برداری تدریجی از آن در طول سال، هنر مهار سیلاب، ذخیره سازی آب و تغذیه مصنوعی شکوفا گردید. همچنین احداث سدهای زیر زمینی که ایرانیان مبتکر آن بوده ودر مسیر قنات جهت پیشگیری ازتخلیه آب زیر زمینی در فصول غیر زراعی وذخیره آن جهت بهره برداری در فصول زراعی دربیش از هفتصد سال پیش اقدام به احداث آن نموده اند.
بسیاری از محققین واندیشمندان، جایگاه شناسائی نیروهای هیدرومکانیکی آب واستفاده از آن را، درایران می شناسند . نمونه بارز آن استفاده از آسیاب آبی می باشد که محل پیدایش نخستین آسیاب آبی رادر روستاهای ایران تعرفه می کنند . (پروفسور اتوکورز : مناسبات فرهنگی میان پارت وروم).
ایرانیان قدیم برای نگهداری رواناب بارندگی ها به کاشتن درختان انگور و انجیر در دامنه کوه ها مبادرت کرده اند و بدین ترتیب بانی آبخیز داری شده اند . باغ های انجیر دیم دامنه کوه های اطراف استهبان (واقع درشیراز)اززمانی برپا گردیده اند که از آبخیزداری نه در اجرا ونه در کتاب ها خبری نبوده است .
عمل زهکشینیزدرایران قدمتی ازدوران باستان دارد. زردشت اززبان اهورامزدا مردم را به خشک کردن زمین های مردابی سفارش کرده است. (وندیداد، فرگرد۴) .
زمانی که فوایدآبیاری قطره ای برجهانیان پوشیده بود، ایرانیان خلاق ومبتکردر کناره های کویر، جائی که آب اندک وارزش آن بسیار بود، کوزه را در زمین می کاشت ودر درونش آب می ریخت وبدین ترتیب با حفظ رطوبت خاک در حد نیاز گیاه ، بنیان گذار آبیاری قطره ای شد.
تامین آب جهت ساختمان پنج طبقه معبد چغازنبیل درشوش در بیش از سه هزار سال پیش، با انتقال آب از از فاصله ۴۵ کیلومتری با استفاده ازانرژی پتانسیل آب ، تنبوشه(لوله های سفالی کوتاه به طول حدود ۵/۰ متر)وفشارشکن های متعدد ساخته شده با ساروج وقیر، معرف درک ایرانیان از فیزیک، انرژی جنبشی و انرژی پتانسل وقدرت تخریبی آب ومهار آن بوده است .
هنر حفر قنات در حدود سه هزار سال پیش با توجه به مشخصات قنات که سازه ای زیر زمینی ، با شیب یک در هزار وگاه به طول حدود ۷۰ کیلو متر وعمق مادر چاه به عمق حدود ۴۰۰ متر می باشدموید آشنائی مهندسین ایرانی به علم نجوم وفیزیک در آن زمان می باشد .
پس اغراق نیست اگر بگوئیم که در بیشتر زمینه های آبیاری وآبرسانی ایرانیان پیشگام ومبتکربوده اند.
محمد پورهوشیار
مطالبی که در این مقاله ارائه میگردد برگرفته از مقاله ای است که درفروردین سال ۱۳۷۵در ارتباط با روز جهانی آب ،تهیه آن از طرف مدیریت شرکت آب منطقه ای گیلان جهت ارسال به وزارت نیرو، به اینجانب تکلیف شده بود . مطلب تهیه شده برای وزارت نیرو ارسال گردید لیکن من انعکاس آن را در جائی ندیدم . چون درآن زمان در دانشگاه گیلان هفته ای دوجلسه کلاس هیدروژئولوژی داشتم وتدریس درس هیدروژئولوژی کلاس های آموزشگاه شهید عباسپور شعبه گیلان رانیزعهده دار بودم ، مقاله مزبور راجهت تدریس وآشنائی دانشجویان به موضوع آب زیرزمینی کشور وپی آمد ادامه بهره برداری غیر اصولی ، به صورت پاورپونت در آورده ودر کلاس ارائه میکردم . چون مواردی از آن هنوزمی تواند قابل استفاده باشد، لذا بی مناسب ندیدم که ازطریق وب منتشر گردد. باشد که مقبول افتد
تهیه شده در۱۳۷۶بروز شده در۱۳۸۹
سرزمین ایران سرشار از مواهب طبیعی بوده و حیات اقتصادي کشـوردرگرو اسـتفاده صـحیح ازایـن نعمـت هـاي
خدادادي است وحراست وبهره برداري درست از این مواهب طبیعی نیز ازوظایف ملی می باشد.آب وخاك کـه
زیر بناي همه فعالیت هـاي تولیـدي انسـان در روي زمـین اسـت ازجملـه ایـن مواهـب بسـیارپرارزش کشـور مـی
باشد.هیچ فعالیت وتولید و سازندگی در کشور بدون آب انجام نخواهدگرفت
…
ادامه مقاله در لینک زیر …
زمان اشتغال در وزارت نیرو، موضوعی همواره ذهنم را مشغول کرده بود وآن عبارت بود از اینکه
چرا قبل از تا سیس وزارت نیرو و متعاقب آن سازمان آب، علیرغم کمبود امکانات واعتبار و عدم ورود ما
شین آلات درامور کشاورزي، لایروبی انهار و ساخت سردهنه ها وبهره برداري از آب بهنگام موجود با حداقل
تلفات وذخیرآب باران وپساب زراعی)به اصلاح فوکال آب(در آب بندان هائی که بابیل معمولی ونیروي
انسانی وایلجاربه تعداد متعدد احداث شده ونگهداري می شد، صورت می گرفت ، ودر اسفند ماه غالب انهار
لایروبی شده ، سردهنه ها آماده ، آب بندان ها آبگیري شده وکشاورز آماده اجراي شخم زمستانی و آب
تخت کردن مزارع بوده است.
….
تاثیر کیفیت اجرای عملیات حفاری چاه،در هزینه تمام شده و نگهداری طول عمر بهره برداری از چاه